اندامگان بیماری‍زا که در فاضلاب وجود دارند، از طریق انسان ها و حیواناتی که بیمار شده اند و یا حاصل این اندامگان هستند به فاضلاب وارد می‍گردند. اندامگان موجود در فاضلاب ها را می‍توان در چهار گروه وسیع باکتری‍ها، پروتوزوآ، کرم‍ها و ویروس‍ها طبقه بندی کرد. باکتری های بیماری‍زا با منشاء انسانی باعث بیماری های روده مثل تب تیفوئید، تب پاراتیفوئید، اسهال خونی و وبا می‍شوند چون این اندامگان فوق‍العاده واگیر و مسری هستند، هر ساله در مناطقی که اصول بهداشتی رعایت نمی‍شود بخصوص در مناطق گرمسیری باعث مرگ و میر هزاران نفر می‍شود.

باکتری‍ها

بسیاری از انواع باکتری های مضر در داخل روده انسان ساکن هستند و معمولا با مدفوع خارج می‍شوند. به دلیل اینکه باکتری های بیماری‍زا در مدفوع افراد آلوده وجود دارد، فاضلاب های انسانی یا فاضلاب بهداشتی حاوی طیف وسیعی از فاضلاب های بیماری‍زا و غیر بیماری‍زا هستند. یکی از شایع ترین باکتری های موجود در فاضلاب های خانگی سالمونللاست، گروه سالمونلا شامل طیف وسیعی از گونه هایی است که می تواند در جانوران و انسان بیماری ایجاد نمایند. تب تیفوئید ناشی از باکتری تیفی سالمونلا بسیار شدید و خطرناک است. شایع‍ترین بیماری همراه با سالمونلا مسمومیت غذایی است که به نام سالمونلوسیس نامیده می‍‍شود. شیگلا که از باکتری‍های کمتر شایع است، یک بیماری روده‍ای به نام اسهال خونی یا شیگلوسیس ایجاد می‍کند. شیوع شیگلوسیس توسط آب از طریق استخر‍ های شنای عمومی و از آب چاه های آلوده شده توسط فاضلاب، گزارش گردیده است.

باکتری‍های دیگری که از فاضلاب خام جدا شده اند عبارتند از: مایکوباکتریومویبریو، کلوس تریدیوم، لپتوس پیرا و پرسینیا. باکتری ویبریوکولرا عامل بیماری سل است، تنها انسان میزبان این نوع باکتری است و انتقال آن بیشتر از طریق آب صورت می‍گیرد. میکوباکتریوم توبر کلوسیس در فاضلاب های خانگی وجود دارد و گزارش گردیده که وقوع آن در بین اشخاصی که در آب های آلوده با فاضلاب شنا کرده اند، رخ داده است.

گزارش شده که ورم معده حاصل از آب با علت نامعلوم، ممکن است در اثر وجود باکتری باشد. یک منبع بالقوه این عارضه، باکتری‍های گرم – منفی است که معمولاً غیر بیماری‍زا هستند. این باکتری ها شامل انتروپاتوژن اشرشیا کولی و پسودومونار هستند که می‍توانند نوزادان را آلوده کرده و عاملی برای شیوع بیماری‍های روده‍ای باشند. مشخص شده که کامپیلو باکتر ججونی عامل یک نوع اسهال در انسان است. در حالی که تایید شده که این اندامگان سبب بیماری در جانوران است، همچنین مشخص شده که عامل شیوع بیماری توسط آب در انسان ها نیز هست.

پروتوزوآ

از بین بیماری های حاصل از اندامگان تک سلولی پروتوزوآهای کریپتواسپوردیوم پارووم، سیکلواسپورا و ژیاردیالامبلیا به دلیل تاثیرات مهم آنها بر روی افرد با سامانه ایمنی ضعیف، شامل کودکان، افراد سالخورده، افرادی که تحت درمان بیماری سرطان قرار دارند و افراد مبتلا به ایدز بسیار مورد توجه هستند.

یادآوری این نکته لازم است که منابع غیر انسانی بی شماری از کریپتواسپوریدیوم پارووم و ژیاردیالامبلیا در محیط وجود دارد. همچنین تمامی اوسیست ها و سیست که وجود دارند بر حسب توانایی شان و ایجاد بیماری قابلیت رشد و تکثیر را ندارند. برای تعیین پتانسیل خطر این ریز اندامگان بایستی مطالعات در خصوص میزان عفونت زایی آن ها صورت پذیرد.

شیوع بیماری حاصل از تک سلولی خیلی مهم است. این اندامگان پروتوزو آن ممکن است موجب علائم معرض شود که می تواند شامل تهوع شدید، گرفتگی های عضلات معده و طولانی شدن دوره های تهوع گردد. به رغم آزمون های زیاد بر روی انسان و حیوان، درمان موثری برای کریپتواسپوریدیوس پیدا نشده است. سیست های کریپتواسپوریدیوم پارووم و سیست های ژیاردیالامبلیا از نمونه های بسیار مقاوم هستند. این ریزاندامگان در اکثر فاضلاب ها وجود دارند و به دلیل اینکه روش های ضدعفونی با کلر در تخریب آنها به طور موثر عمل نمی‍کند، از اهمیت فوق العاده ای برخوردارند. به هر حال در مطالعات جدید، مشخص شده که استفاده از UV برای غیر فعال کردن اوسیست های کریپتواسپوریدیوم پارووم و سیست های ژیاردیا لامبلیا بسیار موثر است.

کرم ها

عبارت کرم برای توصیف مجموعه ای از کرم‍ها به کار می‍رود. در آمریکا در نتیجه بهبود مراقبت های بهداشتی و ایجاد تاسیسات تصفیه فاضلاب و گسترش حمل و نقل بهداشتی مواد غذایی، شیوع بیماری های روده ای حاصل از کرم ها در طی قرن گذشته به شدت کاهش پیدا کرده ست. با این حال به علت افزایش مهاجرت افراد به ایالات متحده از کشورهایی که کرم ها به صورت بیماری بومی آنجا هستند، انتقال کرم ها از طریق فاضلاب ها و بخصوص توسط ذرات ریز یکی از مشکلات فراوری مردم ( آمریکا ) خواهد بود. در حقیقت تخم کرم ها در سرتاسر آمریکا در فاضلاب ها یافت شده است. بخصوص, عموماً کرم های گوشت غیر انگلی کوچک، حتی در آب آشامیدنی خانه ها نیز وجود دارند.

گستردگی کرم های انگلی یکی از عوامل اصلی بیماری های انسانی است. تخمین زده می شود که مجموعاً 4/5 میلیارد انسان توسط کرم ها آلوده شده باشند.

بیشتر کرم ها در سه رده اصلی قرار می گیرند.

1- کرم های گوشت ( کرم های حلقوی)

2- کرم های پهن

3- کرم های آنلید ( کرم های بند دار )

بیشتر بیماری های انسانی همراه با کرم های گوشت و کرم های پهن هستند. در حالی که کرم های بند دار اصولاً در خارج از میزبان زندگی می کنند، مثل انگل ها. کرم های گوشت مجموعاً نشان دهنده یکی از فراوان ترن گروه های جانوری در روی زمین است که اکثر آن ها نیز برای انسان ها بی ضرر هستند. کرم اسکاریس یکی از رایج ترین انگل های موجود در سراسر دنیا با بیش از1/5 میلیارد افراد آلوده است. کرم های پهن شامل کرم های نواری تائینا سگی ناتا ( کرم نواری گوشت گاو) و تائیناسولیوم ( کرم نواری گوشت خوک ) و شیستوتوسوما هستند.

مرحله بیماری‍زا توسط کرم ها در انسان متفاوت است. در بعضی از گونه ها، داروها، بیماری‍زا هستند و در بعضی دیگر اندامگان رشد یافته در حالی که در بعضی موارد تخم آن‍ها بیماری‍زاست و اندازه آن ها در حد 100-100 µmاست و با اکثر روش های تصفیه مثل ته نشینی، صافش و حوضچه های تثبیت می‍توان آن ها را حذف کرد. به هر حال بعضی از تخم کرم ها در برابر تنش های محیط فوق العاده پایدار هستند و با روش های ضدعفونی مرسوم زنده می مانند. برای مثال ضدعفونی با کلر و هضم غیر هوازی مزوفیلیک برای فعال کردن بیشتر کرم تخم ها، موثر است. در مطالعات جدید مشخص شده که تخم آسکاریس می تواند تا 10 سال در رسوبات حوضچه اکسایش زنده بماند. زنده ماندن طولانی اسکاریس و دیگر تخم کرم ها، در مدیریت موجودات ریز زنده بسیار حائز اهمیت است .

ویروس ها

بیشتر از 100 نوع ویروس روده ای که قادر به ایجاد بیماری هستند توسط انسان دفع می‍شود. ویروس های دفع شده در مسیر روده چند برابر از طریق مدفوع فرد آلوده منتشر می‍شوند. از نقطه نظر سلامت مهمترین ویروس های روده ای عبارتند از: آنتروویروس ها ( پولیو و ساکی اکووکاکس) نوروالک ویروس، روتا ویروس ها، کاسی ویروس، آدنو ویروس ها و ویروس های هپاتیت .A . از ویروس هایی که سبب بیماری اسهال می‍شوند فقط ویروس نوروالک و کوتا ویروس می توانند شدیداً از طریق آب باعث ایجاد بیماری شوند. رئو ویروس ها و آدنو ویروس ها که باعث بیمار تنفسی، معده و چشم می شوند در نمونه های فاضلاب وجود داشته اند. مدرکی وجود ندارد که نشان دهد ویروسHIV ویروسی است که سبب نقص در سامانه ایمنی بدن (AIDS) می شود، از طریق آب منتقل گردد.